පාලකයන්ද ගෙදර යැවූ මහපාරේ ජන අරගල!

පාරට බැස්ස ජනතාව නිසා ලෝකයේ පාලනය වෙනස් වූ රටවල් ගැන අත්දැකීම් කිහිපයක්ම පසුගිය කාලයේ අසන්නට දකින්ට ලැබුණි. මහපාරේ ජන අරගල නිසා පාලකයන් ගෙදර යවන්නට මේ රටවල් අතරින් බොහෝමයකට අවස්ථාව සැලසුණි. නමුත් අන්තනෝමතික ලෙස බලයේම එල්ලී සිටින කෑදර පාලකයන් නිසා කබලෙන් ළිපට වැටුණු රටවල්ද නැතුවා නොවේ.

වීදි පෙළපාළි 2019දී ලොවපුරා බොහෝ නගර සොලවා දැමීය. බොලිවියාව, ඇල්ජීරියාව, ලෙබනනය, ඉරාකය සහ සුඩානය යන රටවල නායකයන් එබඳු වීදී සටන් ප්‍රතිඵලයක් ලෙස නෙරපා හැර ඇත. චිලී සහ ඉක්වදෝරය වැනි වෙනත් තැන්වල විරෝධතාකරුවන් ඔවුන්ගේ ආණ්ඩු පිහිටුවා ගනිමින් සහන දිනා ඇත. ලොවපුරා පොදුවේ මේ විරෝධතාකරුවන් ඉල්ලා සිටින්නේ දූෂිත පාලකයන් සහ ආණ්ඩු ඉවත් කිරීම, යහපත් ජීවන තත්ත්වයන්, වැඩි නිදහසක් සහ වැඩි අයිතිවාසිකම්ය.
මෑත කාලයේ මහපාරේ ජන අරගල මගින් හිටපු පාලකයා පන්නා දමා අරගලකරුවන්ගේ ජනතා නියොජිතයා බලයට පත්වූ සාර්ථකම රට වන්නේ චීලි දේශයයි. වැඩිහරියක් කාන්තාර මුඩු බිම් සහිත චිලිය ස්වභාවික සම්පත්වලින් අනූන රටක් නොවන අතර 2010 බලයට පැමිණ ධූර කාල දෙකක් රට කරවූ සෙබස්තියන් පිනේරා රටේ ඉතුරු සම්පත් ටිකද කා දැම්මේය.

දරාගන්න බැරි ජීවන බර හේතුවෙන් ජනතාව අන්තිමට 2019දී පාරට බැස්සාහ. ඒ කොවිඩ් වසංගතයද නොතකමිනි. චිලී ජනතාව සමාජ සමානාත්මතාව වගේම අඩු ජීවන වියදමක් සහිත සැපවත් ජීවිතයක් ඉල්ලා අඛණ්ඩ වීදි සටන් ඇරුඹූ අතර පිනේරා   හමුදාව ඔවුන්ට එරෙහිව යොදවා ගත්තතේය. නමුත් දිවා රූ නැතුව සන්තියාගෝ අගනුවර ප්‍රමුඛ රටේ ප්‍රධාන නගරවල පිරී සිටි මිලියන 3.6ක ජනතාව ගෙදර යවන්නට  පිනේරාගේ හමුදාවට නොහැකි විය. 36ක් මියගිය අතර පිනේරා බලයෙන් පහවිය. 
චිලී ජනතාවට තමන්ගේ අරමුණ සාක්ෂාත් කර ගැනීමට අවුරුදු තුනක් වීදියේ රැඳෙන්නට විය. ඒත් ඔවුන් ඒ අවුරුදු තුනේම නොසැලී තම අරමුණ තරව අල්ලාගෙන හිටියහ. චිලී ජනතාව ඉල්ලූ සාමකාමී මැතිවරණය ඔවුන්ට පසුගිය මාර්තු මාසයේදී  ලැබුණි. ඒ මැතිවරණයෙන් වැඩිම ජනතා මනාපයෙන් බලයට ආවේ 1986 ඉපදුණු තරුණ හාදයෙකි. ඒ ගාබ්‍රියෙල් බොරික්ය. වාමාංශිකයෙක් වන ඔහුට කලින් දේශපාලන අත්දැකීම් නැතිවුවද චිලී ජනතාව විශ්වාසය තැබුවේ ඔහු කෙරෙහිය. මේ වනවිට ඔහුත් ඒ විශ්වාසය ආරක්ෂා කරමින් සාර්ථකව චිලිය පාලනය කරමින් සිටියි.

ඉන්ධන සහ ආහාර මිල දැරිය නොහැකි තරම් ඉහළ යෑමෙන් උද්ධමනයෙන් පීඩා විඳින ආජන්ටිනාවේ දසදහස් ගණනක ජනතාව එරට ජනාධිපති ඇල්බර්ටෝ ෆර්ඩිනැන්ස්ට ධුරයෙන් ඉවත් වන්නැයි බල කරමින් ජනාධිපති මන්දිරය වටකළේ මේ නොබෝදාය. ලොව සෝයා සහ බඩ ඉරිඟුවල ප්‍රධාන නිෂ්පාදකයකු වන මෙම දකුණු ඇමරිකානු රට, ඉහළ යන ගෑස් අත්‍යවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය ආනයන වියදම් සහ දැනටමත් විදේශ මුදල් සංචිත සිඳීයාමෙන්  උද්ධමනය සියයට 60කට වඩා වැඩි මට්ටමක පවතින අතර, පෙසෝ මුදල් ඒකකය මත විශාල පීඩනයක් පැටවී සිටී. ආර්ථික අර්බුදය හමුවේ පසුගිය සතියේදී එරට ආර්ථික ඇමැතිවරයාද ඉල්ලා අස්විය.

එරට බුවනෝස් අයර්ස් අගනුවර වීදි පුරා ජනතාව රුස්ව ආහාර මිල හා ඉන්ධන මිල පහත දමන ලෙස රජයට බල කරමින් උද්ඝෝෂණයක නිරත වෙති. උද්ඝෝෂකයන් සහ පොලීසිය අතර ගැටුම්කාරී තත්ත්වයක්ද උද්ගත වී ඇත. දශක ගණනාවක් තිස්සේ ආර්ථික අර්බුදයක සිරවී සිටිනා ආර්ජන්ටිනාව, මේ වසර මුලදී ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සමඟ ඩොලර් බිලියන 44ක ණය ගනුදෙනුවක යෙදුණේය. ඒ රට වෙත පනවා ඇති  දැඩි ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති ගැන බොහෝ දෙනෙක් ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වෙත දොස් පවරති. බුවනෝස් අයර්ස්හි වීදිවල, විරෝධතාකරුවන් දහස් ගණනක් ''ජාමූඅ වෙතින් බිඳී යන්න'' සහ ''පිටතට, අරමුදලින්, පිටතට'' යනුවෙන් සඳහන් බැනර් රුගෙන  පෙළපාළි ගියහ.

2019දී බොලිවියාවේ සමාජවාදී ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස් පෙළපාළිකරුවන්ගේ සහ හමුදාවේ පීඩනයට හිස නමා, වසර 14ක බලයෙන් පසු ඉල්ලා අස්විය. මොරාලෙස් මැතිවරණ වංචා කළ බවට විරෝධතාකරුවන් චෝදනා කර තිබුණි. බොලිවියාවේ ප්‍රථම ස්වදේශික නායකයා වන මොරාලෙස්ට, මෙක්සිකෝව සරණාගතභාවය පිරිනැමූ අතර ඔහු වෙනුවට ගතානුගතික විපක්ෂයේ සාමාජිකාවක් සහ සෙනෙට් සභාවේ නියෝජ්‍ය ප්‍රධානියා වූ ජෙනීන් ඇනෙස් පත්කරන ලදී.
එහෙත් මොරාලෙස්ගේ සාර්ථක නෙරපා හැරීමෙන් අගනුවර වන ලා පාස් සහ අනෙකුත් බොලිවියානු නගරවල වීදිවලට සාමය ගෙන ආවේ නැත. එතැන් සිට ඔහු නැවත සේවයේ පිහිටුවන ලෙස ඉල්ලා හිටපු ජනාධිපතිවරයාගේ ආධාරකරුවන්ගේ දැවැන්ත විරෝධතා මතුවිය. බොලිවියානුවන් මොරාලෙස්ට එරෙහිව පෙළපාළි යද්දී, අනෙකුත් ලතින් ඇමරිකානු රටවල් හරහාද විරෝධතා පැතිර ගියේය. ඒ අන්දමට ඉක්වදෝරයේ, ආදිවාසී විරෝධතාකරුවන්ගේ මූලිකත්වයෙන් සති ගණනාවක් පැවැති පෙළපාළි, ඉන්ධන මිල ඉහළ දැමිය හැකි ආඥාවක් අවලංගු කිරීමට ජනාධිපති ලෙනින් මොරේනෝට බල කෙරුණි.

චිලියේ කැරලි නිසා රජය ඩොලර් මිලියන 5.5ක (යුරෝ මිලියන 5) ආර්ථික ප්‍රතිසාධන සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට හේතු වූ අතර, කොලොම්බියාවේ ජනාධිපති අයිවන් ඩුක් හටද තම රජයේ ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති සහ දූෂණයට එරෙහිව  නැඟී ආ අඛණ්ඩ වැඩ වර්ජන සහ විරෝධතා උණුසුම බලපෑවේය.

ඇල්ජීරියාවේ 20 වසරක් ජනාධිපතිකම් කළ අබ්දෙල් අසීස් බූටෙෆ්ලිකාටද සිය  පාලනය හැර දමන්නට සිදුවිය. බූටෙෆ්ලිකා විසින් පස්වැනි වරටත් බලයට පත්වන බව ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසු මහජන විරෝධතා පැන නැගුණි. 82 හැවිරිදි ජනාධිපතිවරයා 2013 වසරේ ආඝාතයකට ලක්වීමෙන් පසු ප්‍රසිද්ධියේ දක්නට ලැබුණේ කලාතුරකිනි. රටේ හමුදා මාණ්ඩලික ප්‍රධානී අහමඩ් ගයිඩ් සලා, ඔහු නුසුදුසු යැයි ප්‍රකාශ කර ''වහාම'' තනතුරෙන් ඉවත් වන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. උතුරු අප්‍රිකානු රටේ තිරය පිටුපස සැබෑ නායකයා ලෙස කටයුතු කළ සලා පසුව හෘදයාබාධයකින් මිය ගියේය.

නමුත් බුටෙෆ්ලිකා ඉවත් කිරීම ඇල්ජීරියාවේ අතෘප්තිය අවසන් කළේ නැත.  ජනගහනයෙන් සියයට 60කට වැඩි පිරිසක්  පසුව පැවැති මැතිවරණය වර්ජනය කළ අතර, Buteflika යටතේ අගමැති ලෙස සේවය කල Abdelmadjid Tebboune විසින් ජයග්‍රහණය කරන ලදී. බොහෝ පුරවැසියන් තවමත් ඒ රජයද අකාර්යක්ෂම, දූෂිත සහ ආර්ථිකය කළමනාකරණය කිරීමට අසමත් ලෙස සලකයි. 

වසර 30ක පාලනයෙන් පසු සුඩානය සිය ජනාධිපති ඕමාර් අල් බෂීර් බලයෙන් පහ කළේය. 2018 දෙසැම්බරයේ සුඩානයේ ආර්ථික දුෂ්කරතා සම්බන්ධයෙන් මහජන විරෝධතා පැන නැගුණු අතර ජනාධිපති ඕමාර් අල්-බෂීර් අප්‍රේල් මාසයේදී නෙරපා හැරීමට හේතු විය. එහෙත්, බෂීර් බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසුව, අගෝස්තු මාසයේදී රට සිවිල් පාලනයකට මාරු කිරීමට හමුදාව එකඟ වන තෙක්, එහිද ප්‍රචණ්ඩ පෙළපාළි සහ මාරාන්තික ගැටුම් තවත් මාස කිහිපයක් පැවතුණි. සුඩානයේ පළමු පශ්චාත් බෂීර් රජය සැප්තැම්බර් මාසයේදී දිවුරුම් දුන්නේය.

බෂීර් නෙරපා හැරීමෙන් පසු ඔහුට එරෙහිව නඩු කිහිපයක් පවරා ඇත. දෙසැම්බර් 14 වෙනිදා, ඔහුට කර්ටූම් උසාවිය විසින් වසර දෙකක සිර දඬුවමක් දුෂණ චෝදනාවට නියම කරන ලද අතර, ඔහු බලයට පත්වීමට තුඩුදුන් 1989 කුමන්ත්‍රණයේ ඔහුගේ භූමිකාව සම්බන්ධයෙන් විමර්ශනය කෙරෙමින් පවතී. පුළුල්ව පැතිරුණු දූෂණයට හා වැරදි කළමනාකරණයට අනුව දශක ගණනාවක් තුළ හටගත් රටේ දරුණුතම ආර්ථික හා මූල්‍ය අර්බුදය මධ්‍යයේ, පාලක ප්‍රභූවරුන්ට එරෙහිව රටපුරා පැන නැගුණු අඛණ්ඩ විරෝධතා හමුවේ ලෙබනනයේ සාද් අල් හරීරි හට ඉල්ලා අස්වීමට සිදුවිය. හරීරිගේ ඉල්ලා අස්වීම ඉරානයේ සහාය ඇති බලගතු ෂියා සටන්කාමී කණ්ඩායමක් වන හිස්බුල්ලා ඇතුළු සභාග ආණ්ඩුව බිඳ දැමීය.

එහෙත් අලුතින් පත් වූ අගමැති හසන් ඩයබ්, තම රජය සමන්විත වන්නේ ස්වාධීනව හා විශේෂඥයන්ගෙන් පමණක් බවත් දේශපාලකයන් ඇතුළත් නොකරන බවටත් පොරොන්දු වුවද ජනතාව විරෝධතා අත්හැරියේ නැත. ජනාධිපති Michel Aoun විසින් Diab ගේ නාමයෝජනා ප්‍රකාශයට පත් කළ දා සිට, Diab ද දූෂිත ප්‍රභූවේ සාමාජිකයකු බව පවසමින් දහස් ගණන් බේරෑට් සහ වෙනත් තැන්වල වීදි බැස ඇත. විශ්වවිද්‍යාල මහාචාර්යවරයකු සහ හිටපු අධ්‍යාපන ඇමැතිවරයකු වන 60 හැවිරිදි ඩයබ්ට, හිස්බුල්ලා සහ එහි සහචරයන් විසින් පිටුබලය දුන් නමුත්, හරීරිගේ පක්ෂය ඇතුළු ප්‍රධාන සුන්නි මුස්ලිම් කණ්ඩායම්වල සහාය ඔහුට ලැබුණේ නැත.

මහජන විරෝධතා ඉරාකයේදීජය ග්‍රහණය අත් කරගෙන ඇති අතර, ඉරාක අගමැති අදෙල් අබ්දුල් මහාඩිගේ ඉල්ලා අස්වීමටද හේතුවිය. නමුත් අගමැති ඇඩෙල් අබ්දුල් මහඩිගේ ඉල්ලා අස්වීම මේ විරෝධතා ව්‍යාපාරය සන්සුන් කළේ නැත, මන්ද ඔහු භාරකාරත්ව තනතුරේ රුඳී සිටි බැවිනි. ප්‍රවෘත්ති ඒජන්සිවලට අනුව, රුලි ආරම්භ වූ දා සිට 450 කට වැඩි පිරිසක් මියගොස් 20,000ක් තුවාල ලබා ඇත. පසුව ඉරාක ජනාධිපති බර්හාම් සාලි, ඉරානයේ පිටුබලය ලත් පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායමක අගමැති අපේක්ෂකයා නම් කිරීම ප්‍රතික්ෂේප කළේ, විරෝධතාකරුවන් විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරනු ලබන කෙනෙකු එම තනතුරට පත් කරනවාට වඩා ඉල්ලා අස්වන බව පවසමිනි.

විරෝධතාකරුවන් විසින් ලෙබනනයේ මෙන් පාලක පන්තිය සම්පූර්ණයෙන්ම නෙරපා හරින ලෙස ඉල්ලා තිබුණි. ට්‍රාන්ස්පේරන්සි ඉන්ටර්නැෂනල් නිරීක්ෂණ කණ්ඩායම විසින් ඉරාකය ලෝකයේ දූෂිතම රටවලින් 12 වැනි ස්ථානයට පත් කරන්නටද යෙදුණි. ඉස්ලාමීය රාජ්‍ය කණ්ඩායම් කැරලිකරුවන් පරාජය කිරීමෙන් පසු වසර දෙකක් පැවැති   සාපේක්ෂ සන්සුන් භාවයෙන් රට දෙදරුම් කෑවීමට මෙම විරෝධතා හේතුවිය.

ආසියාවේ ඇතැම් ප්‍රදේශවලද පුරවැසියන් වරින් වර පාලකයන්ට එරෙහිව වීදි බැස තිබේ. ඉන්දියාවේ, අගමැති නරේන්ද්‍ර මෝදිගේ ආණ්ඩුව මුස්ලිම්වරුන් බැහැර කරන පුරවැසි නීතියට එරෙහි මහජන පෙළපාළි හමුවේ විරෝධතා මර්දනය කර ඇත. 1997 දී බ්‍රිතාන්‍ය අර්ධ ස්වයං පාලන ප‍්‍රදේශය පවරා දීමෙන් පසු බීජිං වෙත එල්ල වූ දැඩිම අභියෝගය ලෙස හොංකොං මාස හයක වඩ වඩාත් ප‍්‍රචණ්ඩකාරී උද්ඝෝෂණවලින් බැට කෑවේය. චීනය නගරයේ නිදහස නැති කර දමන බවට වැඩෙන බිය මධ්‍යයේ ලක්ෂ සංඛ්‍යාත පිරිසක් වීදි බැස්සෝය.

ආණ්ඩුව ඉන්ධන මිල තියුණු ලෙස ඉහළ දැමීමක් නිවේදනය කිරීමෙන් පසු ඉරානයේද විරෝධතා ඇවිලී ගිය අතර, එය දින තුනක මර්දනයක් සහ ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලට තුඩු දුන් අතර, අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 304 දෙනෙකු මියගිය බව ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් පවසයි.

යුරෝපීය රටවල්ද මහජන පෙළපාළිවල බලපෑම් පසුගිය කාලයේ අත්දැක ඇත. ඉන්ධන මිල ඉහළ දැමීමේ සැලැස්මක් හේතුවෙන් ගිනි අවුලුවාලූ දැවැන්ත Yellow Vest ව්‍යාපාරයේ ආරම්භයේ සිට වසරක් සනිටුහන් කරමින්, ප්‍රංශය වඩාත් මෑතකදී ආණ්ඩුව සැලසුම් කර ඇති විශ්‍රාම වැටුප් ප්‍රතිසංස්කරණයට එරෙහිව රටපුරා හටගත් ප්‍රවාහන වැඩ වර්ජන සහ විශාල පෙළපාළි වලින් අඩපණ වීමට ලක්විය.

ස්පාඤ්ඤයේ, කැටලෝනියානු නිදහස වෙනුවෙන් සහ එයට විරුද්ධව දහස් ගණනක් පෙළපාළි ගියහ. මේ අතර, චෙක් ජනරජයේ, එම රටේ වෙල්වට් විප්ලවයෙන් වසර 30 කට පසු සිය දහස් ගණනක් ඔවුන්ගේ ජනතාවාදී මොගල් අගමැති ඇන්ඩ්‍රෙජ් බබිස්ට එරෙහිව පෙළපාළි ගියේය.

මේ අන්දමට මෑත විරෝධතා අරගල ඉතිහාසය පෙන්වා දෙන්නේ නායකයන් නෙරපා හැරීමට පෙළපාළි සාර්ථක වූ රටවල පවා හටගත් සිවිල් නොසන්සුන්තාව දිගටම පවතී බවය. අරගලයෙන් පසු බිහිවන නව නායකත්වය සහ ප්‍රතිසංස්කරණ ඒවාට එරෙහි විරෝධතාකරුවන් සමනය කිරීමට ප්‍රමාණවත්වේද නැතහොත් ධෛර්යසම්පන්න ජනතාව වෙනසක් සඳහා තවදුරටත් තල්ලු කරයිද යන්න සැලකිල්ලට ගත යුතුව ඇති බව ඒ ඉතිහාසය අවධාරණය කර සිටියි.

 සුගත් පී කුලතුංග ආරච්චි